Ο Αιχμάλωτος Βασιλιάς

• 
  

- Μα, πόσες σκιές έχω;

- Πολλές. Όσες τα φώτα που σε φωτίζουν.

- Ωχ, ζαλίστηκα.

- Απ' τα φώτα;

- Ναί, απ' τα φώτα. Κι απ' τις σκιές που χορεύουν γύρω μου.

- Κλείσε τα μάτια.

- Γιατί, θα εξαφανιστούν;

- Όχι, θα συνεχίσουν να υπάρχουν.

- Δεν τις θέλω. Με μπερδεύουν πολύ. Πές τες να φύγουν.

- Εγώ; Δεν μπορώ. Μόνος σου πρέπει.

- Πώς;

- Γίνε φώς.

• 
  

[συνέχεια από το προηγούμενο]

Πρέπει νά είναι πάνω από 25 χρόνια (ίσως αρκετά περισσότερα), που ο Α. Κ. Χριστοδούλου άρχισε ν' ασχολείται με την μετάφραση του Μόμπι-Ντικ. Μετάφραση, που ακόμα και μετά την πρώτη ολοκληρωμένη του έκδοση, το 1991, δεν τέλειωσε. Συνεχίζεται και θα συνεχίζεται, όσο κρατάει το τραγούδι του μεταφραστή.

"Διαβάζοντας αυτή τη μετάφραση ο Έλληνας π ο ι η τ ή ς, μακάρι να τραγουδήσει όπως τραγούδησε μεταφράζοντας το βιβλίο ο μεταφραστής." Μ' αυτά τα λόγια τελειώνει ο σύντομος πρόλογος της πρώτης έκδοσης.

Το 1983 και το 1985, αντίστοιχα, κυκλοφόρησε σε δύο τόμους (400 σελίδες ο καθένας) από τις εκδόσεις "Ζώδιο" η μετάφραση των πρώτων 32 κεφαλαίων, με το αγγλικό κείμενο, εισαγωγή και σχόλια του Χριστοδούλου. Και 6 χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε από την Editio Minor του Gutenberg η πρώτη λιτή, χωρίς σχόλια και εισαγωγή, έκδοση της ολοκληρωμένης μετάφρασης. Μετάφραση, βέβαια, είναι ένας όρος που, στην συγκεκριμένη περίπτωση αδικεί και τον μεταφραστή και το έργο που έχει ο αναγνώστης στα χέρια του. Γιατί, ο Χριστοδούλου, ξαναζωντανεύει το αγγλικό κείμενο στην ελληνική γλώσσα, βλέποντας ακριβώς στο πρωτότυπο του Μέλβιλ, αλλά ταυτόχρονα, μεταφράζοντας, ερμηνεύει με τα ίδια μέσα του Μέλβιλ, βλέπει με την ίδια ματιά του συγγραφέα, πίσω από το κείμενο, πέρα και κάτω απ' αυτό. Και τελικά, μεταφέρει στον έλληνα αναγνώστη, όχι μόνο τις λέξεις και την θαλασσινή ιστορία του Αχαάβ στο κυνήγι της Φάλαινας, αλλά και τα νεύματα του Μέλβιλ, αυτά που μόνον όταν ξέρεις τί ακριβώς είναι και τί κρύβει το κείμενο που μεταφράζεις, μπορείς να δείς.

Ο Γιώργος Κεντρωτής (πανάξιος μεταφραστής και δάσκαλος, με την μετάφραση του οποίου στο "Βιργιλίου Θάνατος" του Μπρόχ, που κυκλοφόρησε στην ίδια σειρά, θα ασχοληθούμε σε κατοπινό ιστοσημείωμα) λέει : "Τα δε ελληνικά του Α. Κ. Χριστοδούλου είναι χυμώδη, και τούτο χάρις στις μεταμφιέσεις του λόγου του, που αμφιρρέπει μεταξύ προφορικότητας και λογιοσύνης, μεταξύ πρωτογενούς κουλτούρας και δευτερογενών γνώσεων". Αυτές οι μεταμφιέσεις και αυτοί οι συνδυασμοί, δημιουργούν μια σχεδόν εσωτερική γλώσσα, η οποία με τη σειρά της προετοιμάζει το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Από κεί και πέρα αρχίζει να φέγγει το πάθος ή με άλλα λόγια "τη ζημιά την έπαθες". Γιατί αυτό το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης ανοίγει μπροστά σου, με τα κλειδιά που έφτιαξε ο Μέλβιλ και τα εμπιστεύτηκε στον μεταφραστή, κρυφές πόρτες. Ανοίγοντάς τες, κατεβαίνεις πολλά σκαλιά, όλο και πιο βαθιά στην αλήθεια κατεβαίνεις, μέχρι να συναντήσεις τον Αχαάβ και ν' αντικρίσεις πίσω απ' τη μάσκα της τρέλας του, κάτω απ' τα συντρίμμια της έννοιάς του, "ένα άμορφο, δισυπόστατο, μισερό, αιθέριο και ανεπαίσθητο όν, μια ασώματη σκιά ... ένα όν που σπαράζει ξεψυχώντας διαρκώς"*

Και νά 'ταν μόνο η μετάφραση! Ο Α. Κ. Χριστοδούλου έφτιαξε από την αρχή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή πολυτονικές γραμματοσειρές, κοσμήματα, βινιέτες και ειδικά σύμβολα, που χρησιμοποίησε για την έκδοση του Μόμπυ-Ντικ στην Editio Major. Ο πρώτος τόμος, που κυκλοφόρησε από τον Gutenberg το 1997, σχεδιάστηκε, στοιχειοθετήθηκε και σελιδοποιήθηκε από τον ίδιο τον μεταφραστή, στον προσωπικό του υπολογιστή "όπως χειρίζονταν οι παλιοί τυπογράφοι το μάρμαρο", μας λέει ο ίδιος και περιλαμβάνει τα γεγονότα από τη γέννηση του Μέλβιλ μέχρι το 1849. Διαπραγματεύεται την γνωσιολογία του και αναλύει το πρώτο μεγάλο βιβλίο του, το "Μάρντι". Ασχολήθηκε ακόμη και με την εικονογράφηση δύο βιβλίων του Μέλβιλ (Mardi και Moby-Dick), με πίνακες που ζωγράφισε και παρουσίασε σε εκθέσεις πανεπιστημίων των Η.Π.Α. Επιμελήθηκε την έκδοση των πρακτικών του διεθνούς συνεδρίου της Melville Society, σχεδιάζοντας και φιλοτεχνώντας στον υπολογιστή του, για να κυκλοφορήσουν με τίτλο: Melville "Among the Nations" από το Kent State University Press.

~.~

Δεν θά 'θελα να πιστέψω ότι ο Gutenberg έχει ματαιώσει την έκδοση των υπόλοιπων τόμων, κάτι που θα αφαιρέσει από την φιλόδοξη σειρά "Orbis Literae" την πνοή του μείζονος εκδοτικού εγχειρήματος, περιορίζοντάς την στην αξιόλογη μεν, αλλά μακριά από τις αρχικές προθέσεις της, σειρά Editio Minor. (Η διάκριση είναι του ίδιου του εκδότη.)

Για να φτιάξεις ένα μεγάλο βιβλίο,
πρέπει να διαλέξεις ένα μεγάλο θέμα. {...}.
Αυτό που άπαξ και τό 'βρισκε κανείς,
ξεκαθάριζαν και όλα τα υπόλοιπα.
(MD ch. CIV § 3. II § 3)

Αλλά, ο Χριστοδούλου, προσπάθησε να δεί (όπως είπαμε) μέσ' απ' τα μάτια του Μέλβιλ το βιβλίο που μετέφραζε. Γι' αυτό, δεν τον ενδιέφερε κατ' αρχήν η σχετική βιβλιογραφία και οι γνώμες των μελετητών "που ξεχνούν τον συγγραφέα και συνδιαλέγονται μόνο με τους κριτικούς του συγγραφέα". Τον ενδιέφερε πρώτιστα το κείμενο και το τί είχε στο μυαλό του ο Μέλβιλ γράφοντας τον Μόμπυ-Ντικ. Έτσι, συγκέντρωσε τα δυσεύρετα βιβλία της εποχής του (ο Μέλβιλ έζησε από το 1819 ως το 1891, δεν μιλάμε για χθές), από τα λεξικά που πολύ πιθανόν μελετούσε ο ίδιος, μέχρι φιλοσοφικά και άλλα βιβλία, που αποτελούσαν τις "πηγές πληροφοριών" του ίδιου του Μέλβιλ.

"Δες! ο Μόμπι-Ντικ δεν ψάχνει να σε βρεί.
Εσύ, εσύ είσαι που τον κυνηγάς σαν τρελός!"**

Αλλά όλα αυτά, πέρα από ικανότητα, θέλουν πάθος και μεράκι, θέλουν να σ' έχει σημαδέψει το καμάκι του Αχαάβ και συ να τραγουδάς ακόμα. Κι ο Α. Κ. Χριστοδούλου συνεχίζει. Το 2003 κυκλοφόρησε το "ΕΝΑ ΔΙΠΛΟ ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ ΣΤΟ ΜΟΜΠΙ-ΝΤΙΚ ΤΟΥ ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ", από τις εκδόσεις "Ινδικτος" και το 2005 ο "Ο ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ. Σχόλια σε μια παράγραφο του Μόμπι-Ντικ", από τις ίδιες εκδόσεις. Τα δοκίμια αυτά σε πάνε ακόμη πιο βαθειά στο ζήτημα του Μέλβιλ, που φαίνεται να είναι απύθμενο. Γιατί, κατά βάθος, δεν είναι ζήτημα του Μέλβιλ. Είναι ζήτημα του ανθρώπινου πνεύματος. Ναι, αυτού του άμορφου, δισυπόστατου, μισερού, αιθέριου και ανεπαίσθητου όντος, ... που σπαράζει ξεψυχώντας διαρκώς.

Μπορεί να μου διαφεύγουν κι άλλες εργασίες του μεταφραστή για τον Μέλβιλ, δεν μου διαφεύγει όμως ότι το τραγούδι θα συνεχίζεται για πολύ.

* Ο Αιχμάλωτος Βασιλιάς, σελ. 20
** Μόμπυ-Ντικ (Editio Minor) - λόγια του Στάρμπακ στον Αχαάβ, όταν το τέλος πλησιάζει.