Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ

που έσφαξα την μητέρα μου,
την αδελφή μου
και τον αδελφό μου

..............................................................................................................................

• Τρελός επιθ. Ο προσβεβλημένος από υπερβολική πνευματική ανεξαρτησία. Ο μη συμμορφωμένος με τις προδιαγραφές της σκέψης, του λόγου και της πράξης, που έχουν διαμορφώσει οι συμμορφωμένοι μελετώντας τους εαυτούς τους. Ο διαφωνών με την πλειοψηφία. Κοντολογίς, ο ασυνήθιστος.
• Αξίζει να σημειωθεί πως η απόφαση για το αν κάποιος είναι τρελός λαμβάνεται από ειδικούς, οι οποίοι απλά δεν διαθέτουν κανένα στοιχείο πως δεν είναι οι ίδιοι εντελώς ψυχοπαθείς...

Ambrose Bierce (από το "Αλφαβητάρι του Διαβόλου", εκδ. Ηλέκτρα)

- Πόσο εύκολα λέμε για κάποιον "Αυτός είναι τρελός"; Και τί ακριβώς εννοούμε μ' αυτό;
- Το λέμε πολύ συχνά και εννοούμε διάφορα πράγματα.
Τρελό λέμε κάποιον όταν δεν θέλουμε να τον πάρουμε στα σοβαρά, γιατί σοβαροί είμαστε μόνο εμείς κι όχι οι άλλοι.
Τρελό λέμε όποιον τολμάει να κάνει ή να πεί πράγματα που εμείς δεν τολμούμε, καλύπτοντας την ζήλια μας ή και τον θαυμασμό μας.
Τρελό λέμε όποιον δεν γουστάρουμε, γιατί δεν σκέφτεται με τον δικό μας τρόπο, αλλά με τον δικό του.
Τρελό λέμε τον ψυχοπαθή, που μπορεί να είναι τρελός ή οι γιατροί του νομίζουν ότι είναι.

Albrecht Durer, 1514, Melancolia

Τρελό λέμε τον ένοχο, που αθωώθηκε από τους Δικαστές είτε γιατί η Ψυχιατρική Επιστήμη υπερίσχυσε της Νομικής είτε γιατί η Εξουσία επικράτησε του Δικαίου.

Σε κάθε περίπτωση, ο ορισμός του Ambrose Bierce είναι πολύ πιό κοντά στην πραγματικότητα, από όλους τους ορισμούς των "επιστημονικών" λεξικών. Χαρακτηρίζεται από την κοινωνία τρελός αυτός που δεν συμμορφώνεται με τις προδιαγραφές σκέψης της πλειοψηφίας. Προδιαγραφές σκέψης, τις οποίες μια μειοψηφία - ολιγαρχία διαμορφώνει για να εφαρμόζονται από όλους τους άλλους.

Η σκέψη, για να είναι Σκέψη, δεν μπορεί να συμμορφώνεται. Η σκέψη οργανώνεται από την γλώσσα και από τις λέξεις, αλλά δεν προδιαγράφεται.

..............................................................................................................................

Το 1835 ένας νεαρός αγρότης, ο Πιέρ Ριβιέρ, συλλαμβάνεται γιατί, όπως κι ο ίδιος ομολογεί, σκότωσε την μητέρα του, τη αδελφή του και τον αδελφό του. Την πραγματική αυτή ιστορία μετέφερε σε βιβλίο ο Μισέλ Φουκώ (Εγώ ο Πιερ Ριβιέρ ..., εκδ. Κέδρος), με βάση το οποίο γύρισε ταινία ο σκηνοθέτης Ρενιέ Αλιό. Το βιβλίο περιλαμβάνει τα στοιχεία της δικογραφίας (πραγματογνωμοσύνες και ιατρικές γνωματεύσεις, καταθέσεις μαρτύρων και αγορεύσεις εισαγγελέων και δικαστών), δημοσιεύματα του τύπου, επιστημονικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις της εποχής, με κεντρικό πυρήνα το υπόμνημα του ίδιου του Π. Ριβιέρ. Μία αφήγηση πολύ "λογικά" γραμμένη, όπου εξηγεί τους λόγους των πράξεών του, ξεκινώντας έτσι: "Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ, που έσφαξα τη μητέρα, την αδελφή και τον αδελφό μου θέλοντας να κάνω γνωστά τα κίνητρα που με οδήγησαν σ' αυτή τη πράξη, έγραψα για τη ζωή που έκαναν μαζί ο πατέρας και η μητέρα μου..."
Εξηγεί, λοιπόν, ότι έσφαξε τη μητέρα του γιατί αυτή βασάνιζε τον πατέρα, τον οποίο θέλησε να "ελευθερώσει", στη συνέχεια την αδελφή του, γιατί πήρε το μέρος και τα πατήματα της μητέρας και τέλος τον αδελφό του, τον οποίο αγαπούσε ο πατέρας, γιατί γνωρίζοντας ότι τον περιμένει η κρεμάλα, θέλησε να απαλλάξει τον πατέρα από κάθε ευγνωμοσύνη και κάθε τύψη προς αυτόν. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.

Όλη η συμπεριφορά του Πιερ Ριβιέρ, τουλάχιστον στο διάστημα για το οποίο υπάρχουν στοιχεία, ήταν αυτό που λέμε "λογική". Δεν είχε τίποτε το τρελό ή ασυνάρτητο.

Edward Munch, 1893, the scream

Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Ριβιέρ κρεμάστηκε στη φυλακή.

..............................................................................................................................

Η συμπεριφορά και ο τρόπος σκέψης ενός ανθρώπου δεν χαρακτηρίζουν την τρέλα. Ο τελικός σκοπός -κίνητρο και αποτέλεσμα- είναι το χαρακτηριστικό της.

Γνωρίζω και κάποιον που μπορεί να μας τα πεί από πρώτο χέρι.

"Όλοι μου οι τρόποι είναι λογικοί, τα κίνητρα όμως
και ο αντικειμενικός μου σκοπός είναι παράλογα."

Ο Αχαάβ μιλάει πάλι, μέσα από τις σελίδες του Μόμπυ-Ντικ. Αν και έχει επίγνωση της τρέλας του δεν μπορεί να ξεφύγει. Γιατί αυτό που πάντα θα μας ταλαιπωρεί είναι "ένα άμορφο, δισυπόστατο, μισερό, αιθέριο και ανεπαίσθητο όν, που σπαράζει ξεψυχώντας διαρκώς".

Ο Αιχμάλωτος Βασιλιάς

• 
  

- Μα, πόσες σκιές έχω;

- Πολλές. Όσες τα φώτα που σε φωτίζουν.

- Ωχ, ζαλίστηκα.

- Απ' τα φώτα;

- Ναί, απ' τα φώτα. Κι απ' τις σκιές που χορεύουν γύρω μου.

- Κλείσε τα μάτια.

- Γιατί, θα εξαφανιστούν;

- Όχι, θα συνεχίσουν να υπάρχουν.

- Δεν τις θέλω. Με μπερδεύουν πολύ. Πές τες να φύγουν.

- Εγώ; Δεν μπορώ. Μόνος σου πρέπει.

- Πώς;

- Γίνε φώς.

• 
  

[συνέχεια από το προηγούμενο]

Πρέπει νά είναι πάνω από 25 χρόνια (ίσως αρκετά περισσότερα), που ο Α. Κ. Χριστοδούλου άρχισε ν' ασχολείται με την μετάφραση του Μόμπι-Ντικ. Μετάφραση, που ακόμα και μετά την πρώτη ολοκληρωμένη του έκδοση, το 1991, δεν τέλειωσε. Συνεχίζεται και θα συνεχίζεται, όσο κρατάει το τραγούδι του μεταφραστή.

"Διαβάζοντας αυτή τη μετάφραση ο Έλληνας π ο ι η τ ή ς, μακάρι να τραγουδήσει όπως τραγούδησε μεταφράζοντας το βιβλίο ο μεταφραστής." Μ' αυτά τα λόγια τελειώνει ο σύντομος πρόλογος της πρώτης έκδοσης.

Το 1983 και το 1985, αντίστοιχα, κυκλοφόρησε σε δύο τόμους (400 σελίδες ο καθένας) από τις εκδόσεις "Ζώδιο" η μετάφραση των πρώτων 32 κεφαλαίων, με το αγγλικό κείμενο, εισαγωγή και σχόλια του Χριστοδούλου. Και 6 χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε από την Editio Minor του Gutenberg η πρώτη λιτή, χωρίς σχόλια και εισαγωγή, έκδοση της ολοκληρωμένης μετάφρασης. Μετάφραση, βέβαια, είναι ένας όρος που, στην συγκεκριμένη περίπτωση αδικεί και τον μεταφραστή και το έργο που έχει ο αναγνώστης στα χέρια του. Γιατί, ο Χριστοδούλου, ξαναζωντανεύει το αγγλικό κείμενο στην ελληνική γλώσσα, βλέποντας ακριβώς στο πρωτότυπο του Μέλβιλ, αλλά ταυτόχρονα, μεταφράζοντας, ερμηνεύει με τα ίδια μέσα του Μέλβιλ, βλέπει με την ίδια ματιά του συγγραφέα, πίσω από το κείμενο, πέρα και κάτω απ' αυτό. Και τελικά, μεταφέρει στον έλληνα αναγνώστη, όχι μόνο τις λέξεις και την θαλασσινή ιστορία του Αχαάβ στο κυνήγι της Φάλαινας, αλλά και τα νεύματα του Μέλβιλ, αυτά που μόνον όταν ξέρεις τί ακριβώς είναι και τί κρύβει το κείμενο που μεταφράζεις, μπορείς να δείς.

Ο Γιώργος Κεντρωτής (πανάξιος μεταφραστής και δάσκαλος, με την μετάφραση του οποίου στο "Βιργιλίου Θάνατος" του Μπρόχ, που κυκλοφόρησε στην ίδια σειρά, θα ασχοληθούμε σε κατοπινό ιστοσημείωμα) λέει : "Τα δε ελληνικά του Α. Κ. Χριστοδούλου είναι χυμώδη, και τούτο χάρις στις μεταμφιέσεις του λόγου του, που αμφιρρέπει μεταξύ προφορικότητας και λογιοσύνης, μεταξύ πρωτογενούς κουλτούρας και δευτερογενών γνώσεων". Αυτές οι μεταμφιέσεις και αυτοί οι συνδυασμοί, δημιουργούν μια σχεδόν εσωτερική γλώσσα, η οποία με τη σειρά της προετοιμάζει το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Από κεί και πέρα αρχίζει να φέγγει το πάθος ή με άλλα λόγια "τη ζημιά την έπαθες". Γιατί αυτό το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης ανοίγει μπροστά σου, με τα κλειδιά που έφτιαξε ο Μέλβιλ και τα εμπιστεύτηκε στον μεταφραστή, κρυφές πόρτες. Ανοίγοντάς τες, κατεβαίνεις πολλά σκαλιά, όλο και πιο βαθιά στην αλήθεια κατεβαίνεις, μέχρι να συναντήσεις τον Αχαάβ και ν' αντικρίσεις πίσω απ' τη μάσκα της τρέλας του, κάτω απ' τα συντρίμμια της έννοιάς του, "ένα άμορφο, δισυπόστατο, μισερό, αιθέριο και ανεπαίσθητο όν, μια ασώματη σκιά ... ένα όν που σπαράζει ξεψυχώντας διαρκώς"*

Και νά 'ταν μόνο η μετάφραση! Ο Α. Κ. Χριστοδούλου έφτιαξε από την αρχή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή πολυτονικές γραμματοσειρές, κοσμήματα, βινιέτες και ειδικά σύμβολα, που χρησιμοποίησε για την έκδοση του Μόμπυ-Ντικ στην Editio Major. Ο πρώτος τόμος, που κυκλοφόρησε από τον Gutenberg το 1997, σχεδιάστηκε, στοιχειοθετήθηκε και σελιδοποιήθηκε από τον ίδιο τον μεταφραστή, στον προσωπικό του υπολογιστή "όπως χειρίζονταν οι παλιοί τυπογράφοι το μάρμαρο", μας λέει ο ίδιος και περιλαμβάνει τα γεγονότα από τη γέννηση του Μέλβιλ μέχρι το 1849. Διαπραγματεύεται την γνωσιολογία του και αναλύει το πρώτο μεγάλο βιβλίο του, το "Μάρντι". Ασχολήθηκε ακόμη και με την εικονογράφηση δύο βιβλίων του Μέλβιλ (Mardi και Moby-Dick), με πίνακες που ζωγράφισε και παρουσίασε σε εκθέσεις πανεπιστημίων των Η.Π.Α. Επιμελήθηκε την έκδοση των πρακτικών του διεθνούς συνεδρίου της Melville Society, σχεδιάζοντας και φιλοτεχνώντας στον υπολογιστή του, για να κυκλοφορήσουν με τίτλο: Melville "Among the Nations" από το Kent State University Press.

~.~

Δεν θά 'θελα να πιστέψω ότι ο Gutenberg έχει ματαιώσει την έκδοση των υπόλοιπων τόμων, κάτι που θα αφαιρέσει από την φιλόδοξη σειρά "Orbis Literae" την πνοή του μείζονος εκδοτικού εγχειρήματος, περιορίζοντάς την στην αξιόλογη μεν, αλλά μακριά από τις αρχικές προθέσεις της, σειρά Editio Minor. (Η διάκριση είναι του ίδιου του εκδότη.)

Για να φτιάξεις ένα μεγάλο βιβλίο,
πρέπει να διαλέξεις ένα μεγάλο θέμα. {...}.
Αυτό που άπαξ και τό 'βρισκε κανείς,
ξεκαθάριζαν και όλα τα υπόλοιπα.
(MD ch. CIV § 3. II § 3)

Αλλά, ο Χριστοδούλου, προσπάθησε να δεί (όπως είπαμε) μέσ' απ' τα μάτια του Μέλβιλ το βιβλίο που μετέφραζε. Γι' αυτό, δεν τον ενδιέφερε κατ' αρχήν η σχετική βιβλιογραφία και οι γνώμες των μελετητών "που ξεχνούν τον συγγραφέα και συνδιαλέγονται μόνο με τους κριτικούς του συγγραφέα". Τον ενδιέφερε πρώτιστα το κείμενο και το τί είχε στο μυαλό του ο Μέλβιλ γράφοντας τον Μόμπυ-Ντικ. Έτσι, συγκέντρωσε τα δυσεύρετα βιβλία της εποχής του (ο Μέλβιλ έζησε από το 1819 ως το 1891, δεν μιλάμε για χθές), από τα λεξικά που πολύ πιθανόν μελετούσε ο ίδιος, μέχρι φιλοσοφικά και άλλα βιβλία, που αποτελούσαν τις "πηγές πληροφοριών" του ίδιου του Μέλβιλ.

"Δες! ο Μόμπι-Ντικ δεν ψάχνει να σε βρεί.
Εσύ, εσύ είσαι που τον κυνηγάς σαν τρελός!"**

Αλλά όλα αυτά, πέρα από ικανότητα, θέλουν πάθος και μεράκι, θέλουν να σ' έχει σημαδέψει το καμάκι του Αχαάβ και συ να τραγουδάς ακόμα. Κι ο Α. Κ. Χριστοδούλου συνεχίζει. Το 2003 κυκλοφόρησε το "ΕΝΑ ΔΙΠΛΟ ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ ΣΤΟ ΜΟΜΠΙ-ΝΤΙΚ ΤΟΥ ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ", από τις εκδόσεις "Ινδικτος" και το 2005 ο "Ο ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ. Σχόλια σε μια παράγραφο του Μόμπι-Ντικ", από τις ίδιες εκδόσεις. Τα δοκίμια αυτά σε πάνε ακόμη πιο βαθειά στο ζήτημα του Μέλβιλ, που φαίνεται να είναι απύθμενο. Γιατί, κατά βάθος, δεν είναι ζήτημα του Μέλβιλ. Είναι ζήτημα του ανθρώπινου πνεύματος. Ναι, αυτού του άμορφου, δισυπόστατου, μισερού, αιθέριου και ανεπαίσθητου όντος, ... που σπαράζει ξεψυχώντας διαρκώς.

Μπορεί να μου διαφεύγουν κι άλλες εργασίες του μεταφραστή για τον Μέλβιλ, δεν μου διαφεύγει όμως ότι το τραγούδι θα συνεχίζεται για πολύ.

* Ο Αιχμάλωτος Βασιλιάς, σελ. 20
** Μόμπυ-Ντικ (Editio Minor) - λόγια του Στάρμπακ στον Αχαάβ, όταν το τέλος πλησιάζει.

ORBIS LITERAE

Οι εκδόσεις Gutenberg έχουν μια σειρά που βασανίζουν. Την σειρά "Orbis Literae", που διακρίνεται σε "Editio Minor" (editiones minores: ελάσσονες εκδόσεις) και "Editio Major" (μείζονες εκδόσεις) . Πρόκειται για μιά φιλόδοξη προσπάθεια, που χωρίς πολλά βάσανα δεν μπορεί να βγεί. Ο διευθυντής της σειράς Α. Κ. Χριστοδούλου, σημείωνε στον πρόλογο του πρώτου έργου που κυκλοφόρησε, σε δική του μετάφραση (Μόμπι-Ντικ ή Η Φάλαινα του Herman Melville) :

• "Πριν από λίγα χρόνια ο "Gutenberg" σχεδίασε μια μεγαλόπνοη σειρά αυστηρά επιλεγμένων βιβλίων, ακρογωνιαίων λίθων της δυτικής (κλασικής) πεζογραφίας. Η σειρά βαφτίστηκε "Orbis Literae" και περιλαμβάνει θεμελιώδη έργα που είτε (και προπάντων) μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά είτε, όντας ήδη μεταφρασμένα, επανεκδίδονται με τις προβλεπόμενες αποκαταστήσεις. Μερικές φορές, οι μεταφράσεις συνοδεύονται από το πρωτότυπο κείμενο, ενώ σταθερός και μόνιμος στόχος της σειράς είναι ο πλούσιος σχολιασμός των εκδιδομένων έργων."

Η φιλοσοφία της σειράς είναι να κυκλοφορήσει ένα λιτό βιβλίο με την μετάφραση του έργου, στις ελάσσονες εκδόσεις και στη συνέχεια να κυκλοφορήσει από τις μεγαλύτερου σχήματος μείζονες εκδόσεις το ίδιο μεταφρασμένο έργο μαζί με το πρωτότυπο κείμενο και εκτενή σχολιασμό, για βαθύτερη ανάγνωση και προσέγγιση. Από το 1991 μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 12 έργα, σε 17 τόμους, στις editiones minores. Η εκδοτική προσπάθεια έχει ικανοποιητική ταχύτητα, αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη ότι πολλά από τα έργα αυτά είναι δίτομα μέχρι και τετράτομο. Από τις μείζονες εκδόσεις κυκλοφόρησε (1997) μόνον ο πρώτος από συνολικά πέντε ογκώδεις τόμους που θα ολοκληρώνουν τον Μόμπι-Ντικ. Εδώ θα προτιμούσα μεγαλύτερη ταχύτητα, αλλά ο εκδότης μετράει και κάνει το λογαριασμό. Βλέπετε, λοιπόν, το μέγεθος της προσπάθειας και τα προβλήματά της, καθώς δεν μιλάμε για εκδόσεις εμπορικές, ελαφρές τύπου υπέροχων φιλιών για την κουζίνα και για μαμάδες προαστίων, αλλά πραγματικά για ογκόλιθους της λογοτεχνίας, που τους έχει δοθεί η δέουσα προσοχή. Ειδικά σχεδιασμένες γραμματοσειρές και κοσμήματα, γενικά προσεγμένες άρτιες εκδόσεις και, το κυριότερο, μεταφράσεις δύσκολες άξιων μεταφραστών που μόχθησαν να μεταφέρουν στην γλώσσα μας αριστουργήματα.

Οι τίτλοι που έχουν ήδη εκδοθεί είναι:

1. Herman Melville - Μόμπι-Ντικ ή η Φάλαινα, μτφρ: Α.Κ.Χριστοδούλου
2. Laurence Sterne - Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι, μτρφ: Έφη Καλλιφατίδη
3. Henry Fielding - Η ιστορία του Τομ Τζόουνς (2τ.), μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη
4. Samuel Butler - Η κοινή ανθρώπινη μοίρα, μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη
5. Nathaniel Hawthorne - Το σπίτι με τα εφτά αετώματα, μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη
6. Alain-Rene Lesage - Ιστορία του Ζιλ Μπλας, μτφρ: Κυριακος Αθανασιάδης
7. Giovanni Verga - Μάστρο-Ντον Τζεζουάλντο, μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη
8. Herman Melville - Γουάιτ Τζάκετ (ο Ασπροφόρης), μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη
9. Thomas Malory - Ο θάνατος του Αρθούρου (2τ.), μτφρ: Αλέξανδρος Κοσματόπουλος
10. Herman Broch - Βιργιλίου Θάνατος, μτφρ: Γιώργος Κεντρωτής
11. Thomas Mann - Ο Ιωσήφ και οι αδελφοί αυτού (4τ.), μτφρ: Λευτέρης Αναγνώστου
12. Matthew Lewis - Ο καλόγερος, μτφρ: Αλέξανδρος Κοσματόπουλος - Κυριάκος Αθανασιάδης

Για τα βιβλία αυτά θα μας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουμε μελλοντικά. Εδώ, θα τελειώσω την πρώτη αυτή παρουσίαση της σειράς Orbis Literae, με λίγα λόγια για τον διευθυντή της Α. Κ. Χριστοδούλου.

Ο Α. Κ. Χριστοδούλου γεννήθηκε στον Βόλο (πού αλλού;) το 1943. Εδώ κατοικεί μέχρι σήμερα κι εδώ δικηγορούσε μέχρι πριν λίγο καιρό, οπότε θά έχει σίγουρα περισσότερο χρόνο ν' ασχοληθεί με όσα πραγματικά τον ενδιαφέρουν. Και είναι πολλά τα ενδιαφέροντα και οι ασχολίες του. Και σημαντικό το έργο του, άσχετα αν ο ίδιος επέλεξε ένα ταπεινό προφίλ. Έχει γράψει ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, δοκίμια, είναι μεταφραστής και εικονογράφος και είναι γλυκός και ήπιος άνθρωπος.

Ξεκίνησε με τα "Ποιήματα" (1971), "Ποιήματα ΙΙ" (1971), "Μελέτη θανάτου" (1979), όλα εκτός εμπορίου, και αργότερα εκδόθηκαν τα ποιητικά έργα "Η Απορία του Δέντρου" (1981), "Νόμοι" (1982, "Ο αδερφός" (1984), "δίπτυχο" (1990) και "Το Δέντρο" (1993).

'Αρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός με την μελέτη του για την "Στροφή" του Σεφέρη, που κυκλοφόρησε σε 3 τόμους και του χάρισε ένα Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου (1984). Έχει γράψει αρκετά δοκίμια για την πεζογραφία: "Ο Μάκρουρος και το Δρολάπι ή Η Απολογία του Μεταφραστή", "Το Ξύλινο Αλογάκι" (για τον Τρίσταμ Σάντι), "Ναθάνιελ Χόθορν-Ένα προβλημα" και άλλα.

Έχουν κυκλοφορήσει, επίσης, οι νουβέλες: "Η κυρία Νοεμί" (Ζώδιο-1986), "Ο Παντελής Βλαστός ή Το Αγκάθι (Καστανιώτης-1990) και το θεατρικό "Ο Άγγελος" (Τυπωθήτω-1998), που παρουσιάστηκε από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου.

Όμως, η μεγαλύτερη αγάπη του είναι ο Μόμπυ Ντικ και ο ίδιος ο Μέλβιλ. Η "εμμονή" του αυτή και η πολυετής ενασχόληση με την μετάφραση και κατανόηση του έργου του Μέλβιλ, τον οδήγησαν στην αναγνώρισή του ως έναν από τους εγκυρότερους Μελβιλιστές, παγκοσμίως. Η αναγνώριση αυτή είχε αποτέλεσμα την διοργάνωση του πρώτου διεθνούς συνεδρίου της Melville Society στον Βόλο, το 1997.

Θα συνεχίσουμε στο επόμενο ιστοσημείωμα (όρος που μου άρεσε και
δανείζομαι από εδώ) με την συνάντηση του Χριστοδούλου -Μόμπυ Ντικ .
Στα "Θέματα Λογοτεχνίας" (τεύχος 15/2000) των εκδόσεων Γκοβόστη
περιλαμβάνεται αφιέρωμα στο έργο του Α.Κ.Χριστοδούλου, απ'
όπου αντλήθηκαν οι περισσότερες πληροφορίες του παρόντος,
καθώς και η φωτογραφία του .

Μαμά μου

που δεν ζείς πια, αλλά υπάρχεις.



Μαμά του φτωχού και του πλούσιου,
του ισχυρού και του αδύνατου,
του αμνού και του ληστή,
του αθώου και του δολοφόνου.

Μάνα, γυναίκα μου και μάνα κόρη μου,

Σήμερα είναι η γιορτή Σας.



Σας ευχαριστούμε ...

Ότι το ίδιο αγαπάτε.

[photo: Jan Saudek]
(που μου τον σύστησε η κόρη μου)

Πρ πρ πρ προυυυυυστ

Επειδή αι δυσκολίαι τας οποίας "υπαινίσσεται" η προηγουμένη ανάρτησις συνεχίζονται, αναρτώ τας κάτωθι απαντήσεις, αποτελούσας υποπροϊόντα των, άτινα πείθουν δια την ειλικρίνειά μου.

Εις το διάβημα τούτο δε, το ασυγχώρητον, προέβην κατόπιν προσκλήσεως της αγαπητής Γητεύτριας, καθ' όσον οίος ου δύναται αρνηθεί, καταφάσκει ...

Τη φάση την μυρίστηκε ο Allu Pan Mars και γλύτωσε. Εμ, ο παλιός είν' Allu ...

Και βέβαια, εννοείται ότι, αν ξανάρχιζα τώρα αμέσως, οι απαντήσεις θα ήταν διαφορετικές, εκτός ελαχίστων (π.χ. 15-Β).

Τέλος, οι απαντήσεις είναι διπλές για πολλούς λόγους, οι σημαντικότεροι των οποίων τρεις:

α.) Για να διαλέξετε τη σωστή (σαν τεστ χωρίς βαθμολογία).

β.) Για να έχω άλλοθι σε επόμενη πρόσκληση, ότι απάντησα ήδη δις.

γ.) Λόγω έξαρσης της εκ γενετής νόσου μου "epamfoterizousa synamfoteria". Βρισκόμαστε σε περίοδο αλλεπάλληλων διχασμών.

Λοιπόν:

1.) Η απόλυτη ευτυχία για σας είναι;
Α. Προσπερνάω την ερώτηση, όπως με προσπέρασε κι αυτή.

Β. Να την προσπεράσω κι εγώ.

2.) Τι σας κάνει να σηκώνεστε το πρωί;

Α. Τις εργάσιμες τα «πρέπει» και τις αργίες τα «θέλω»

Β. θέλω τσίσα μου

3.) Η τελευταία φορά που ξεσπάσατε σε γέλια;

Α. Διαβάζοντας τις απαντήσεις στο σύνδρομο του τουρίστα

Β. Διαβάζοντας τις ερωτήσεις στο σύνδρομο του τουρίστα

4.) Το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας είναι;

Α. Το ότι τριχοτομείται αενάως

Β. Έχω αραιά δόντια

5.) Το βασικό ελάττωμά σας;

Α. Ότι απαντάω σ’ όλες τις ερωτήσεις

Β. Ότι απαντάω σ’ όλες τις ερωτήσεις μονολεκτικά ή πάντως με λίγα λόγια και περιμένω από τον άλλον να καταλάβει τι θέλω να πω, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν καταλαβαίνει τίποτε και συνήθως παρεξηγεί τα λόγια μου, παρεξηγεί και μένα και πρέπει να του εξηγήσω πάλι τι εννοούσα, πράγμα που μου είναι δύσκολο, γιατί τις πιο πολλές φορές δεν ξέρω τι εννοούσα και γι’ αυτό απαντώ πάλι μονολεκτικά, πολύ συχνά λέω «ίσως» (αυτή είναι η αγαπημένη μου λέξη), όμως ο άλλος τσατίζεται και νομίζει ότι τον κοροϊδεύω, στενοχωριέται γιατί νομίζει ότι δεν τον εκτιμώ, ακόμη κι όταν τον εκτιμώ και τότε του λέω δυο λέξεις κι ένα γράμμα: «συγνώμη σ’ αγαπώ», γιατί δεν θέλω να στεναχωρώ κανένα. Αυτό. Το ότι δεν θέλω να είμαι η αιτία να στεναχωρηθεί κάποιος.

6.) Σε ποια λάθη δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια;

Α. Στα ορθογραφικά.

Β. Στους επιθετικούς προσδιορισμούς (εναντίον μου)

7.) Με ποια ιστορική προσωπικότητα ταυτίζεστε περισσότερο;

Α. Με τον Ζορό

Β. Με κανέναν άλλο

8.) Ποιοι είναι οι ήρωες σας σήμερα;

Α. Ο Γούφας

Β. Γίνεται πολύ εκνευριστικό αυτό το ερωτηματολόγιο

9.) Το αγαπημένο σας ταξίδι;

Α. Η Οδύσσεια

Β. Στα σύννεφα

10.) Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;
Α. Ο θείος Μαξ

Β. Δεν χωράει η απάντηση.

11.) Ποια αρετή προτιμάτε σε έναν άντρα;

Α. Να γελάει

Β. Να κλαίει

12.) ... και σε μια γυναίκα;

Α. Να γελάει

Β. Να κλαίει

13.) Ο αγαπημένος σας συνθέτης;

Όλα αυτά τα αγαπησιάρικα μου την έχουν δώσει. Αμάν πια.

Πάρτ’ έναν Μπαχ να τελειώνουμε

14.) Το τραγούδι που σφυρίζετε κάνοντας ντους;

Α. Γιατί να σφυρίζω; Δεν φτάνει που βρέχομαι …

Β. Δεν μπορώ να κάνω δυο δουλειές μαζί.

15.) Το βιβλίο που σας σημάδεψε;

Α. Ευτυχώς, δεν με πέτυχε

Β. Μόμπυ Ντικ ή Η φάλαινα

16.) Η ταινία που σας σημάδεψε;
Τώρα αφήσαμε τα’ αγαπησιάρικα κι αρχίσαμε την σκοποβολή.

Το σημάδι του Ζορό (χωρίς Α και Β – τα νεύρα μου)

17.) Ο αγαπημένος σας ζωγράφος;

Άντε πάλι … ο Ιούλιος Βερν

18.) Το αγαπημένο σας χρώμα;

Α. Το κόκκινο και το μαύρο

Β. Κοιτάξτε τον φόντο και δείτε

19.) Ποια θεωρείτε ως τη μεγαλύτερη επιτυχία σας;

Α.. Ότι μετά από 18 διπλές απαντήσεις δεν έχω λιποθυμήσει

Β. Ότι έχω όλα τα αραιά μου δόντια γερά

20.) Το αγαπημένο σας ποτό;

Α. Το τσίπουρο ντε!

Β. Τα κόκκινα κρασιά.

Στο επόμενο αγαπημένο, με όλα τα γερά αραιά μου δόντια δαγκώνω την Γητεύτρια. Που ‘ σαι Φαν Μαρξ; Αλλού;

21.) Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο;

Δεν πέθανα ακόμα κουφάλες. Μετά θα σας πω.

22.) Τι απεχθάνεστε περισσότερο απ' όλα;

Α. Ν’ απαντάω με πολλές λέξεις σε μία ερώτηση

Β. Ν’ απαντάω με λίγες λέξεις σε πολλές ερωτήσεις.

Τα είπαμε αυτά.

23.) Όταν δεν γράφετε, ποια είναι η αγαπημένη σας ασχολία;

Α.) Να τους γράφω.

Β.) Να τους διαβάζω.

24.) Ο μεγαλύτερος φόβος σας;

Α. Η τύφλωση

Β. Η τύφλα μου

25.) Σε ποια περίπτωση επιλέγετε να πείτε ψέματα;

Α. Σε όλες τις περιπτώσεις.

Β. Όταν η αλήθεια δεν είναι σωστή.

26.) Ποιο είναι το μότο σας;

Α. HONDA CB 900F HORNET

Β. Η λήθη είναι μια μορφή θανάτου παρούσα στη ζωή (Μ. Κούντερα)

27.) Πώς θα επιθυμούσατε να πεθάνετε;

Α. Δεν θα το επιθυμούσα.

Β. Ξαφνικά.

28.) Εάν συνέβαινε να συναντήσετε τον Θεό, τι θα θέλατε να σας πει;

Α. «Λάθος κάνετε, δεν είμαι αυτός που νομίζετε».

Β. Να παραδεχτεί το λάθος του και να μου ζητήσει συγνώμη

29) Σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεστε αυτόν τον καιρό;

Ε;

Αυτήν φταίει για όλα.

Άσχετος με την ποίηση

Διάβασα χθές στην Γητεύτρια για τα χαϊκού, αυτά τα κομψοτεχνήματα της Ανατολής και της Οικουμένης κι αισθάνθηκα την ανάγκη ν' αφήσω ένα σχόλιο μ' ένα τρίστιχο γραμμένο πριν είκοσι και βάλε χρόνια:

Δεν ακούω τί λές. Βλέπω.

Μιλάς με τα μάτια, μαζεύεις την άνοιξη

Και στάζεις στα χείλη ποιήματα.

Το βρήκα σ' ενα παλιό τετράδιο "εφευρετών", αν τα θυμούνται οι παλιότεροι, μαζί με άλλες απόπειρες, που ξεκινούσαν από τα εφηβικά μαθητικά χρόνια και τέλειωναν εκεί γύρω στα τριάντα. Λιγοστά στιχάκια, ούτως ή άλλως, για δεκαπέντε περίπου χρόνια ούτε ένα τετράδιο εφευρετών δεν γέμισαν. Και διάλεξα αυτό, πρώτα γιατί δεν υπήρχε και τίποτε καλλίτερο και δεύτερο γιατί τηρούσε -συμπτωματικά- μια αναλογία με τα χαϊκού. Αντί για τρίστιχα των 5, 7 και 5 συλλαβών που έγραφαν (βοηθούσης της γλώσσας τους) οι γιαπωνέζοι, αυτό ήταν τρίστιχο των 5, 7 και 5 λέξεων. (Η ελληνική γλώσσα, επομένως κι η σκέψη μας, με λέξεις είναι οργανωμένη).

Έκτοτε, ούτ' εγώ ξανάγραψα στιχάκια, αλλά και το διάβασμα πραγματικών ποιημάτων των πραγματικών ποιητών ή στίχων των διαφόρων στιχοπλόκων (για να συμφωνήσω με τον Μαυρό Γάτο) δεν πήγαινε καλά. Αν υπολογίζω σωστά, πρέπει να έχω διαβάσει μέχρι σήμερα γύρω στις 3 με 3,5 χιλιάδες βιβλία. Άλλα πολυδιαβασμένα και άλλα περιδιαβασμένα. Άλλα πολυαγαπημένα κι άλλα αδιάφορα. Και μερικά άσχημα, που δεν τα τέλειωσα. Απ' αυτά, τα ποιητικά έργα ήταν λιγότερα από 100 κι αυτά που μ' άρεσαν, πολύ λιγότερα. Όμως, ο χρόνος που διέθετα για μια ποιητική συλλογή ή για ένα μόνο ποίημα ήταν δυσανάλογα μεγαλύτερος. Δεν λέω κάτι καινούργιο, αλλά αυτό ακριβώς θέλω να επαναλαβω και να τονίσω. Και να το κάνω σαν άσχετος με την ποίηση, γιατί η ποίηση είναι, νομίζω, και για τους άσχετους μ' αυτήν.

Στο παραπάνω σχόλιο συνέχισα:

Μόνο η ανάγνωση σύντομων ποιημάτων, σαν μια γουλιά δυνατού καφέ, σαν μια ρουφηξιά καπνού, σαν το ξάφνιασμα ενός χαϊκού που το διάβασες γρήγορα και το σκέφτεσαι για ώρες και μέρες, το χωνεύεις αργά αργά και δεν θες να το ξεχάσεις, με συνεπαίρνει ακόμα.

Θέλει το χρόνο της η ποίηση. Ο ποιητικός λόγος τρέχει σαν ποτάμι, αλλά σε βγάζει σ' ένα ωκεανό. Είναι συμπυκνωμένος σε λίγες σταγόνες, αλλά μέσα σου γίνεται θάλασσα. Κι η θάλασσα δεν ξεχνιέται.

'Ολοι εσεις
που κολυμπάτε στα μάτια μου
κάποτε
θα κλάψω και θα σας πνίξω

Δεν ξέρω τίνος είναι αυτό το αριστούργημα (ο άσχετος) και πολύ θά 'θελα να μάθω τον δημιουργό του. Άκουσα τους στίχους αυτούς σε κάποια τηλεοπτική εκπομπή, πρέπει νά 'ναι πάνω από χρόνος τώρα, ειπωμένους με την ωραία φωνή του Τζούμα (αυτό μόνο θυμάμαι, γιατί παράλληλα δούλευα και δεν παρακολουθούσα την εκπομπή). Αλλά δεν πρόκειται να το ξεχάσω ποτέ. Αυτή η λυρική οργή διατυπωμένη με 5 λέξεις, αυτό το απειλητικό παράπονο είναι μια αξέχαστη θάλασσα φτιαγμένη με δυο δάκρυα μόνο...

Βοηθάτε!

θα δούμε

Αυτό το "θα δούμε" μπήκε βιαστικά σαν τίτλος, μόνο και μόνο για να πιάσει τον τόπο ή μάλλον τον χρόνο, σημαίνοντας "θα δούμε τι θα γράψουμε αργότερα".
Ήθελα ν' ανεβάσω ένα κείμενο πριν πάει 3 ΜΑΪ 2007, οπότε θα υπήρχε κατάληψη στο blog, αλλά απορροφημένος με τις βόλτες στις μπλογκο-γειτονιές, σχολιάζοντας εδώ και κεί, πήγε η ώρα 23:53. Δεν θα προλάβαινα.
Έμεινε, λοιπόν, μόνο του το "θα δούμε" να φυλάει το μέρος, μη και το πάρει ο χρόνος.

Όταν ήρθε η ώρα ν' ασχοληθώ πάλι, βλέπω ένα "θα δούμε" μόνο, μετέωρο ...
Σαν ερώτηση : Τί θα δούμε, λοιπόν;
Σαν απάντηση : Δεν θα δούμε σήμερα τ' ολόγιομο φεγγάρι, έχει συννεφιά.
Σαν ερώτ-απάντηση : Τί άλλο να δούμε; τά'χουμε δεί όλα.
Και σαν διερώτηση: Για να δούμε τί θα δούμε ...

Σκέφτηκα να τ' αφήσω έτσι μόνο, ακίνητο. Πλάκα θάχει να τσιμπήσει και κανένα σχόλιο;

Έμοιαζε, τελικά, σαν εκείνο το "ελεύθερο θέμα" της έκθεσης. Ερχόταν ο καθηγητής και μ' ένα ύφος περίεργο (σαν εδώ σας έχω παλιοκουμμούνια) έλεγε: σήμερα θα γράψετε θέμα ελεύθερο.
Και μείς αμήχανοι, χασκογελώντας και κοιτώντας μιά το ταβάνι, μιά τον άδειο πίνακα, δεν γράφαμε για την αποταμίευση και τα καλά της, ούτε για άλλα θέματα "σκλαβωμένα", αλλά γράφαμε για ένα θέμα ελεύθερο.
Ελεύθερο από τί; Ούτε από την επιδίωξη καλού βαθμού ήταν ελεύθερο, ούτε από την επίδειξη καθωσπρεπισμού ήταν ελεύθερο, αλλά ούτε από τους εαυτούς μας ήταν ελεύθερο. Ήταν κι αυτό ένα θέμα δεσμευμένο απ' όλες τις συμβάσεις, που ποτέ δεν μας εγκαταλείπουν οι άτιμες. Ποτέ δεν ελευθερωνόμαστε απ' αυτές. Ούτε καν στο ημερολόγιο. (Το παλιό κρυφό ημερολόγιο, όχι τούτο δώ το δημόσιο). Και τότε γράφαμε - όσοι γράφατε - με την έγνοια μην το βρεί η μαμά, ο μπαμπάς, ανθρώπου μάτι ή μην το δείξουμε από μόνοι μας ή μην γίνουμε γνωστοί συγγραφείς και δημοσιεύσουν κάποτε τις σελίδες του.

Θυμάμαι, μια φορά, μπήκε ο φιλόλογος φουριόζος στην τάξη και κρεμάει ένα σακάκι στον πίνακα. Εκεί που νομίζαμε ότι θα μας έλεγε να το ζωγραφίσουμε, όπως στα τεχνικά (τί θυμάμαι σιγά - σιγά, τα τεχνικά, τα οικοκυρικά για τα θηλέων και τα αρχαία ελληνικά από τ' αρχαία όμως), θέμα ελεύθερο, λέει στα γρήγορα. Βάλαμε τα γέλια. Τί να γράψεις για ένα κρεμασμένο σακάκι; Ούτε το παλιό ριγέ σακάκι το διπλοσταυροκουμπωτό δεν ξέραμε τότε. Κι έτσι, γράψαμε ο καθένας του κεφαλιού του. Γράψαμε για καινούρια σακάκια, για παλιά σακάκια και για καθόλου σακάκια. Και πήραν καλό βαθμό οι περισσότεροι. Εκτός από μένα που πήρα τον χειρότερο, γιατί είχα γράψει για έναν γκρινιάρη, που όλο έλεγε ότι θα φύγει και δεν έφευγε, όλο έλεγε ότι θα τους παρατήσει και δεν τους παράταγε, μέχρι που παράτησε το σακάκι του στην άκρη ενός δρόμου. Και βρήκανε το σακάκι, αλλ' αυτόν δεν τον βρήκανε.

Από τότε, δεν φόρεσα ποτέ σακάκι ούτε γραβάτα, μ' ενα τάχα μου συμβολισμό ότι έγω και καλά δεν ακολουθώ τις συμβάσεις. Όμως εκείνες μ' ακολουθούν. Βλέπεις δεν είναι σακάκι να τις παρατήσεις στην άκρη του δρόμου ...

Αυτά ...